Η προσαρμογή των πανεπιστημίων στις απαιτήσεις του μεγάλου κεφαλαίου, όπως εκφράζονται μέσα από τις ιμπεριαλιστικές ενώσεις κι οργανισμούς (ΕΕ, ΟΟΣΑ), πρoβάλλεται στους φοιτητές σαν όρος για να βρουν τάχα οι σπουδές μας αντίκρυσμα. Σα να μας λένέ πως το μεγάλο κεφάλαιο, που έχει συμφέρον από στρατιές ανέργων για να κρατά την εργατική δύναμη φτηνή κι ευάλωτη και πασχίζει για την πιο ξέφρενη εκμετάλλευσή της, ενδιαφέρεται για την επαγγελματική εξασφάλιση των πτυχιούχων ή για την εξακρίβωση και διάδοση της επιστημονικής αλήθειας! Παραμερίζουν έτσι τα πραγματικά δεδομένα, τα διαφορετικά ταξικά συμφέροντα, που δρουν στην κοινωνία μας και θέτουν αντικειμενικά μπρος στην επιστήμη το δίλημμα: αν μπορεί και πρέπει να υπηρετεί τις κοινωνικές ανάγκες του λαού ή της άρχουσας μονοπωλιακής ολιγαρχίας. Και, παρουσιάζοντας το ραγιαδισμό για ρεαλισμό, κρύβουν τις αντικειμενικές προθέσεις της εξουσίας να κρατήσει υπό τον έλεγχό της, να κατακερματίσει, να περιθωριοποιήσει, να αλλοιώσει το ίδιο το περιεχόμενο της επιστήμης.
Υπάρχει μήπως ουδετερότητα, κάποιος τρίτος δρόμος για την επιστήμη, για την εφαρμογή των μέχρι στιγμής επιτευγμάτων της αλλά και για την ίδια την κατεύθυνση της ανάπτυξής της; Όταν, για παράδειγμα, οι καπιταλιστές εισάγουν τις νέες τεχνoλογίες στην παραγωγή, δεν οδηγούμαστε σε αύξηση του ελεύθερου χρόνου, ελάφρυνση της εργασίας από ρουτινιάρικες δουλειές κι αύξηση του πλούτου για τους εργαζόμενους, αλλά σε αντίθετα αποτελέσματα (διαρκή εργασιακή περιπλάνηση στην ανεργία και στη φτώχεια, ισόβια αβεβαιότητα, χαμοζωή). Ταυτόχρονα ξοδεύoνται αμύθητα ποσά σε ερευνητικά προγράμματα για την τελειοποίηση των οπλικών συστημάτων και γενικότερα τη χρήση της τεχνολογίας για υπερκέρδη σε βάρος των ανθρώπων, αντί να αξιοποιείται η επιστήμη για την εξασφάλιση της υγιεινής διατρoφής, την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας, τον εξανθρωπισμό της ζωής μας. Συνέπεια των παραπάνω είναι ότι επιστημονικά συμπεράσματα επιζήμια για τον καπιταλισμό (γιατί βλάπτουν τα άμεσα κέρδη κάποιων επιχειρήσεων ή υπονομεύουν το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα) είτε δεν διδάσκονται καθόλου στα ΑΕΙ-ΤΕΙ είτε περιθωριοποιούνται ή ακόμη γίνονται αντικείμενο έντονης πολεμικής και διαστρέβλωσης. Αλήθεια, πόσοι φοιτητές έμαθαν ότι η πολυεθνική ΒΑΥΕR δεν επέτρεπε την κυκλοφορία βελτιωμένου φαρμάκου για να μη χάσει από τα τρέχοντα κέρδη της, ή σε πόσες σχολές διδάσκεται, χωρίς να διαστρεβλώνεται, η μαρξιστική-λενινιστική πολιτική οικονομία ή φιλοσοφία; Όσο για τη διάδοση της επιστημονικής αλήθειας, πρόσφατο είναι το παράδειγμα της στάσης πολλών επιστημόνων στο ζήτημα των βομβών ουρανίου και της επικινδυνότητάς τους. Από τη μια, επιστήμονες που στοιχειοθετούσαν την καταστροφική ουσία των όπλων, από την άλλη επιστήμονες όχι μόνο απέκλιναν στα συμπεράσματά τους, αλλά αναμασούσαν την «καθησυχαστική» ΝΑΤΟϊκή προπαγάνδα και την έντυναν με «επιστημονικό» μανδύα.
Τι σημαίνει άραγε επιστήμη και επιστήμονας; Κορυφαίοι διανοούμενοι της εποχής μας ξεδιπλώνουν μέσα από τα κείμενα, που εδώ ανθολογούμε, το χαρακτήρα της επιστήμης, σαν κοινωνικό-ιστορικό φαινόμενο - «εν αρχή ην η πράξις» - δείχνουν το δρόμο σε εκείνον που πραγματικά είναι και θέλει να παραμείνει επιστήμονας. Αν επιστήμη σημαίνει φως στα σκοτάδια της πνευματικής άγνοιας και αμάθειας, αν το καθήκον της επιστήμης έγκειται στην αποκάλυψη της πραγματικής ιστορικής κίνησης των φυσικών και κοινωνικών φαινομένων, τότε η ελευθερία της πνευματικής δραστηριότητας, της επιστημονικής θεωρίας και πράξης, έρχεται σε σύγκρουση με το οικονομικό και πολιτικό κατεστημένο, που κρατά την επιστήμη εργαλείο ιδεολογικής σύγχυσης και ταξικής κυριαρχίας. Για να φτάνει η επιστήμη στην αληθινή ενιαία θεώρηση της φύσης και της κοινωνίας, για να έρθει κοντά στο λαό και να θέσει σκοπό της την απαλλαγή του ανθρώπου από το μόχθο, πρέπει να συνενωθεί με εκείνη την κοινωνική τάξη, που θα την απελευθερώσει από τα σύγχρονα δεσμά της απελευθερώνοντας όλη την κοινωνία: με το εργατικό κίνημα κανένα συμφέρον δεν έχει από την υλική και πνευματική εκμετάλλευση του ανθρώπου. Αν η επιστημονική αλήθεια είναι το νόημα της ζωής, αν ο επιστήμονας χαρακτηρίζεται από συνέπεια στην προσπάθεια για την κατάκτηση της αλήθειας, τότε ο φοιτητής που θέλει να γίνει επιστήμονας οφείλει να κάνει αυτόν τον αγώνα κανόνα και στάση ζωής και να μη δεχτεί την παραμόρφωση της προσωπικότητάς του.
Η μικρή αυτή ανθολογία κειμένων για την κοινωνική σημασία και λειτουργία της επιστήμης και του επιστήμονα (ιδεολογικά και επιστημονικά άρθρα, καλλιτεχνικά έργα, προσωπική αλληλογραφία) δεν επιχειρεί να εξαντλήσει το θέμα, αλλά να το φωτίσει από διάφορες πλευρές και μάλιστα να αναδείξει πως η επιστήμη δεν αφορά μοναχά τον ειδικό επιστήμονα, γι' αυτό και ο επιστήμονας δεν μπορεί να προσαρμόζεται παθητικά στην όποια κοινωνική-πολιτική κατάσταση, να περιορίζεται στο αντικείμενο του κλάδου του ή και να διαχωρίζει την εργασία του από την προσωπική του ζωή. Άλλωστε και η σύγχρονη διαμάχη μέσα στο φοιτητικό και σπουδαστικό κίνημα, γύρω από την προοπτική του μελλοντικού επιστήμονα, εκφράζει συνειδητά ή ασυνείδητα την αντιπαράθεση διαφορετικών αξιών και στρατηγικών για την επιστήμη, την εκπαίδευση και την οικονομία, με άλλα λόγια τη διαπάλη των αντίπαλων στην κοινωνία.
